Het liefst zouden wij alle oude panden van Zutphen willen bekijken en opmeten. Sinds het ontstaan in 1994 heeft deze club wel enige sporen verdiend, vinden we zelf.Al eerder leefde veronderstelling dat er in Zutphen veel meer waardevolle panden van vóór 1572 bewaard zijn gebleven dan steeds werd aangenomen. In november 1572 namen de Spanjaarden Zutphen in, vermoordden de meeste inwoners en verwoestten een groot deel van de bebouwing, aldus de overlevering.
Doelstelling
De werkgroep heeft zich tot taak gesteld het bestand aan panden van voor 1572 zo volledig mogelijk te onderzoeken. De resultaten hiervan willen we niet alleen vastleggen, maar ook op een heldere manier toegankelijk maken in het Stadsarchief. Daarom is er niet alleen sprake van schriftelijke rapportage, maar ook van documentatie met foto’s en dia’s. Bovendien beschiikken we over een databank waarmee onderzoekers ons materiaal snel kunnen doorzoeken. Geregeld publiceren we in diverse tijdschriften over ons onderzoek.
Wijze van onderzoek
In het Historisch Kadaster en andere archiefstukken staan van veel panden allerlei gegevens: wie er gewoond hebben, welke verbouwingen er zijn geweest, over de grootte van het pand indertijd enzovoorts. Als we een pand gaan onderzoeken, wordt allereerst in de archieven gekeken wat er al bekend is. Alle belangrijke gegevens komen terecht in een dossier dat bij dit pand hoort. Ook worden dan eventuele bouwtekeningen toegevoegd. Als de gegevens van historisch onderzoek beschikbaar zijn tijdens het bouwhistorisch onderzoek kunnen ze direct een bijdrage vormen tot de interpretatie van wat in het pand wordt aangetroffen.
Dan is er het bouwhistorisch onderzoek. Een deel van de groep inventariseert alle kenmerken van het pand: de kelder wordt opgemeten, er wordt vastgesteld hoe groot de tienlagenmaat is van het aangetroffen metselwerk en het toegepaste metselverband wordt onderzocht. Op de begane grond en de verdiepingen wordt speciaal gelet op elementen die typerend zijn voor een bepaalde periode: kaarsnissen, aard en vorm van de moerbalken, sleutelstukken, telmerken. Op de zolderverdieping is het doorgaans de kapconstructie die de meeste aandacht vraagt. Ook hier zijn er mogelijk bijzonderheden die iets zeggen over tijd en geschiedenis van ontstaan van het pand. We proberen op deze wijze ook inzicht te krijgen in de ouderdom en ontwikkeling van kapconstructies in Zutphen.
Onderzoeksbeleid
De werkgroep volgt een twee-sporen beleid. Enerzijds streven we er naar de witte vlekken wat betreft Middeleeuwse bebouwing in Zutphen op te vullen. De binnenstad is redelijk bekend, al zijn ook daar gebieden waarvan we meer zouden willen weten, maar van de aanloopstraten Laarstraat, Spittaalstraat en tot voor kort ook de Nieuwstad, is weinig bekend. . Anderzijds gaan we graag in op mogelijkheden die zich voordoen: een geïnteresseerd geraakte bewoner, een tijdelijk leegstaand pand. Het onderzoek krijgt dan wel een enigszins hap-snap-karakter, maar zo’n gelegenheid laten liggen kan betekenen dat er voorgoed informatie verloren gaat. Het zijn niet de geringste ontdekkingen die we op deze wijze hebben kunnen doen.
Resultaten
Tot nu toe heeft de werkgroep meer dan tweehonderdvijftig panden onderzocht in de Zutphense binnenstad of in de directe omgeving, de 14e – en 15e-eeuwse uitbreidingen. En er zijn interessante zaken naar voren gekomen. Zo trokken de vele hijswielen die we vonden, de aandacht. Hijswielen zijn constructies waarmee lasten van buiten of van lager gelegen verdiepingen naar hogere verdiepingen gehesen kunnen worden. Een aardige ontdekking in dit verband was het veelvuldige gebruik van populierenhout voor het rad zelf: gemakkelijk te bewerken, taai, maar vooral ook stabiel, waardoor het rad niet snel scheluw zal worden. De wijze waarop de geleidehaken voor het touw in of aan het wiel zijn bevestigd, bleek weer iets over de ouderdom te zeggen: ingepend is ouder dan vastgeklampt. Bovendien zijn de oudste, 15e-eeuwse hijswielen uit veel grotere stukken hout gemaakt dan de jongere.
Nieuwe visie
Het onderzoek in de Nieuwstad maakte duidelijk dat je niet alleen moet afgaan op de gevel van een pand. In Nieuwstad 27 en 29 werden, achter een 19e eeuwse gevel, constructies gevonden uit 1340! Dit onderstreept nog iets wat, zeker voor Zutphen, heel belangrijk is. In het -recente- verleden werd de waardering van een pand uitsluitend afgemeten aan de buitenkant. Meer en meer ziet men in dat dit wel heel pover is.
Conclusie
Onze aanvankelijke onderzoeksvraag was al snel beantwoord: oorspronkelijk middeleeuws erfgoed blijkt in ruime mate aanwezig in Zutphen; we schatten nu zo’n twee- à driehonderd panden. Ons doel is inmiddels verlegd: inzicht krijgen in typische Zutphense trekjes in de geschiedenis van het bouwen. En natuurlijk: op systematische wijze vastleggen wat er aanwezig is. Hieraan zullen we nog jarenlang de handen vol hebben.